Το Ηλιακό μας Σύστημα!


Το Ηλιακό σύστημα περιλαμβάνει τον Ήλιο και όλα τα αντικείμενα τα οποία κινούνται σε τροχιά γύρω από αυτόν, είτε περιστρεφόμενα άμεσα γύρω από αυτόν είτε κινούμενα σε τροχιές γύρω από άλλα σώματα που κινούνται γύρω από τον Ήλιο. Τα αντικείμενα με τη μεγαλύτερη μάζα που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο, είναι οι οκτώ πλανήτες που σχηματίζουν το πλανητικό σύστημα. Οι τέσσερις εσώτεροι, ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης, αποτελούν τους λεγόμενους γήινους πλανήτες και αποτελούνται κυρίως από πετρώματα και μέταλλα. Οι τέσσερις εξώτεροι πλανήτες ονομάζονται αέριοι γίγαντες. Από αυτούς, οι δύο μεγαλύτεροι, ο Δίας και ο Κρόνος αποτελούνται από υδρογόνο και ήλιο και οι άλλοι δύο, ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας αποτελούνται από νερό, αμμωνία και μεθάνιο. Εκτός από τους πλανήτες, τους δορυφόρους τους και τους δακτυλίους τους, εντός του βαρυτικού πεδίου του Ήλιου συναντούνται διάφορα μικρότερα ουράνια αντικείμενα όπως αστεροειδείς και κομήτες, αλλά και τους Πλανήτες Νάνους, όπως ο Πλούτωνας, η Δήμητρα, η Έρις.


Ήλιος

Ο Ήλιος είναι το κέντρο του ηλιακού μας συστήματος. ένα κίτρινο αστέρι της κύριας ακολουθίας ηλικίας σχεδόν 5 δισεκατομμυρίων χρόνων 100 χιλιάδες χρόνια περίπου πριν τη δημιουργία της Γης.. Όλοι οι πλανήτες του συστήματος περιστρέφονται σε τροχιές γύρω από αυτόν. Ο ήλιος βρίσκεται πολύ πιο κοντά στη Γη από οποιοδήποτε άλλο αστέρι, έτσι η ενέργεια που φτάνει σε εμάς από αυτόν με την μορφή ακτινοβολίας, είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που φτάνει σε όλα τα άλλα αστέρια.

Η σημασία του Ήλιου στην εξέλιξη και την διατήρηση της ζωής στην Γη είναι τεράστια, καθώς προσφέρει την απαραίτητη ενέργεια για την ανάπτυξη των ζωντανών οργανισμών, και διατηρεί την επιφανειακή θερμοκρασία της Γης σε ανεκτά για τη ζωή επίπεδα.


Ξέρετε ότι...

Το κέντρο του Ήλιου έχει θερμοκρασία που φτάνει τα 20 εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου.


Ας θυμηθούμε...

Ποιος ήταν ο Θεός του Ήλιου στην ελληνική μυθολογία;

Ποιος ήταν ο πιο γνωστός γιος του Ήλιου;



Το φεγγάρι ή αλλιώς η Σελήνη

Η Σελήνη είναι ο μοναδικός δορυφόρος της Γης. Βρίσκεται πιο κοντά στον πλανήτη μας και γι΄ αυτό έχει παρατηρηθεί και μελετηθεί καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο ουράνιο σώμα. Είναι το φωτεινότερο σώμα για την Γη μετά τον Ήλιο. Αντανακλά το φως του Ηλίου και φωτίζει τις νύχτες τον πλανήτη μας. Το μέγεθος της Σελήνης, σε σχέση με την Γη, είναι πάρα πολύ μεγάλο. Έχει διάμετρο λίγο μεγαλύτερη από το ένα τέταρτο της διαμέτρου της Γης. Η Σελήνη έχει μία ατμόσφαιρα τόσο μικρή που πρακτικά είναι σαν να μην έχει. Αυτή η απουσία ατμόσφαιρας έκανε την Σελήνη ευάλωτη στις διαστημικές επιθέσεις μετεωριτών οι οποίοι την βομβάρδισαν κατά το παρελθόν και ακόμα συνεχίζουν, διαμορφώνοντας τα μορφολογικά της χαρακτηριστικά, το Σεληνιακό τοπίο με τις αναρίθμητες ουλές από τις προσκρούσεις. Η Σελήνη κάνει μία πλήρη περιστροφή γύρω από την Γη σε 27,3 γήινες ημέρες, ενώ ταυτόχρονα μετατοπίζεται καθώς μαζί με την Γη περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο.

Οι αρχαίοι Έλληνες μετρούσαν τον χρόνο με τους κύκλους του φεγγαριού, με τον σεληνιακό μήνα, τον οποίο διαιρούσαν σε τρία δεκαήμερα ανάλογα με το πόσο γεμάτη ή άδεια ήταν η Σελήνη. Έτσι κατά το πρώτο δεκαήμερο το φεγγάρι γεμίζει, κατά το δεύτερο βρίσκεται στο μέγιστο της φωτεινότητάς του και κατά το τρίο αδειάζει. Γι’ αυτό θεωρούσαν τη Σελήνη “θεά των Μηνών”.

Στην ελληνική μυθολογία η Σελήνη ήταν η θεά της σεληνιακής ψυχής. Ετυμολογικά το όνομά της προέρχεται από το «σέλας» που σημαίνει φως. Στην Θεογονία του Ησίοδου, η Σελήνη είναι τιτανική οντότητα, κόρη του Υπερίωνος και της Θείας, ενώ έχει για αδέλφια την Αυγή και τον Ήλιο. Η Σελήνη είναι η θεά του Φεγγαριού, η θεά της Νύχτας και η θεά των Μηνών.


Οι πλανήτες του Ηλιακού μας Συστήματος

Οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος είναι 8. Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης, Δίας, Κρόνος, Ουρανός και Ποσειδώνας.


Ερμής

Ο Ερμής είναι ο πλανήτης που βρίσκεται πιο κοντά στον Ήλιο από όλους. Είναι πολύ μικρός πλανήτης, μόλις λίγο μεγαλύτερος από την Σελήνη. Έχει πολύ αραιή ατμόσφαιρα, η οποία αποτελείται κυρίως από ήλιον και οξυγόνο. Ο Ερμής περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του σε περίπου 59 γήινες ημέρες ενώ κάνει μία πλήρη περιστροφή γύρω από τον ήλιο σε μόλις 88 ημέρες. Εξαιτίας της μικρής απόστασής του από τον Ήλιο αλλά και της αραιής του ατμόσφαιρας, παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις στην θερμοκρασία του μεταξύ ημέρας (μέγιστο κοντά στον ήλιο 430 βαθμούς C) και νύχτας (ελάχιστο -180 βαθμούς C). Είναι ο δεύτερος μικρότερος πλανήτης, μετά τον Πλούτωνα.



Για φανταστείτε...bigeksipnoula.png


Ποια χαρακτηριστικά του Θεού Ερμή έχει ο πλανήτης Ερμής;



Αφροδίτη

Η Αφροδίτη, ο δεύτερος πλανήτης από τον Ήλιο, είναι ο θερμότερος του ηλιακού μας συστήματος. Είναι καλυμμένη από μια παχιά ατμόσφαιρα, η οποία θερμαίνει την επιφάνεια και η θερμοκρασία του πλανήτη φτάνει τους 460 βαθμούς Κελσίου! Εκτός από την ατμόσφαιρα, η Αφροδίτη παρουσιάζει ομοιότητες με την Γη γι’ αυτό πολλές φορές την αποκαλούν και “δίδυμη αδελφή” της. Η διάμετρος, η μάζα, η χημική σύνθεση είναι ακριβώς ίδιες, ενώ και οι δύο πλανήτες έχουν σχετικά νεαρές επιφάνειες, με την Αφροδίτη να έχει δεχθεί πλήρης ανανέωση του φλοιού της πριν από 300 με 500 εκατομμύρια χρόνια.

Γιατί όμως έχουν τόσο μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας;

Η πρώτη εξερεύνηση της Αφροδίτης με την βοήθεια ραντάρ έγινε το 1962. Απέδειξε ότι ο πλανήτης κινείται γύρω από τον άξονά του αριστερόστροφα και όχι όπως οι άλλοι πλανήτες με την φορά του ρολογιού. Αν μπορούσαμε να σταθούμε στην επιφάνεια της Αφροδίτης, θα βλέπαμε τον Ήλιο να δύει από την ανατολή και να ανατέλλει από την δύση. Μια κανονική ηλιόλουστη ημέρα πάνω στην Αφροδίτη αντιστοιχεί με μια κανονική συννεφιασμένη ημέρα πάνω στη Γη. Εξαιτίας της υπερβολικής ζέστης και ατμοσφαιρικής πίεσης πάνω στην Αφροδίτη, κανένα διαστημόπλοιο που προσεδαφίστηκε εκεί δεν έχει αντέξει περισσότερα από μία ώρα.


bigistorioulis.pngΑς θυμηθούμε...


Σε ποιο μεγάλο ιστορικό γεγονός έπαιξε σημαντικό ρόλο η Θεά Αφροδίτη;



Γη


Ο τρίτος κατά σειρά σε απόσταση από τον Ήλιο πλανήτης είναι η Γη. Η Γη είναι ο πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος με την μεγαλύτερη πυκνότητα. Ο σχηματισμός της υπολογίζεται στα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, από την συμπύκνωση νεφών σκόνης και αερίων που υπήρχαν σε αυτήν την απόσταση από τον ήλιο. Βλέποντάς την από το διάστημα, παρατηρούμε το έντονο μπλε στοιχείο της, το νερό. Το νερό, καλύπτει μία επιφάνεια περίπου ίση με το 71% του πλανήτης (υδρόσφαιρα) το οποίο αντιστοιχεί κυρίως στους μεγάλους ωκεανούς, ενώ μόλις το 29% της γήινης επιφάνειας αντιστοιχεί στην χέρσο. Γύρω από την λιθόσφαιρα και την υδρόσφαιρα, υπάρχει η ατμόσφαιρα της γης, στην οποία κυριαρχεί το άζωτο (78%), το οξυγόνο(21%) και άλλα αέρια σε μικρότερες αναλογίες, με τους υδρατμούς και το διοξείδιο του άνθρακα να παίζουν σημαντικό-ρυθμιστικό ρόλο στο κλίμα του πλανήτη. Ακόμη αξίζει να αναφέρουμε πως η Γη διαθέτει ένα αρκετά ισχυρό μαγνητικό πεδίο το οποίο την προστατεύει από τα φορτισμένα σωματίδια που έρχονται από το διάστημα και κυρίως από τον Ήλιο, εκτρέποντάς τα προς τους πόλους.


Ξέρετε από που πήρε το όνομά της η Γη;bigeksipnoula.png


Άρης

Είναι ο τέταρτος κοντινότερος πλανήτης στον Ήλιο και ο δεύτερος πιο κοντινός πλανήτης στη Γη. Λέγεται και «κόκκινος πλανήτης» εξαιτίας του χρώματος που παρουσιάζει και που οφείλεται στο τριοξείδιο του σιδήρου στην επιφάνειά του. Περιβάλλεται από λεπτή ατμόσφαιρα με μέση πίεση περίπου στο ένα εκατοστό αυτής της Γης. Ο Άρης έχει διάμετρο 6800 km περίπου, περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του σε 1 περίπου γήινη ημέρα και περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο σε 1.9 γήινα χρόνια. Η μέση επιφανειακή του θερμοκρασία είναι -60 βαθμοί Κελσίου περίπου, αλλά η θερμοκρασία μπορεί να φτάσει και τους 20 βαθμούς. Σήμερα είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο Άρης, στα αρχικά στάδια εξέλιξής του, καλυπτόταν σε ορισμένα σημεία του από υγρό νερό βάθους τουλάχιστον μερικών μέτρων, ενώ υπάρχουν και ενδείξεις για την ύπαρξη ενός τουλάχιστον ωκεανού. Έτσι, υπάρχει το ενδεχόμενο ο Άρης να φιλοξενούσε ζωή σε μορφή μικροβίων -που όμως μπορεί να μην εξελίχτηκε παραπάνω- . Το μικρό μέγεθος του Άρη, που συνεπάγεται μικρή βαρύτητα, δεν του επέτρεψε να διατηρήσει την ατμόσφαιρά του. Καθώς η ατμόσφαιρα διέρρευσε στο διάστημα, έπεσε η ατμοσφαιρική πίεση και το υγρό νερό είτε εξατμίστηκε είτε διέρρευσε στο υπέδαφος και στους πόλους του πλανήτη. Έτσι ο Άρης έγινε ένας ερημικός και άνυδρος πλανήτης με μια αραιή ατμόσφαιρα, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Ο Άρης βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση εδώ και τουλάχιστον 500 εκατομμύρια έτη. Οι πόλοι του, καλύπτονται από τα πολικά καπέλα, λευκές κηλίδες από ξηρό πάγο, που εμφανίζονται περιοδικά κατά τον χειμώνα. Ακόμη, οι πορτοκαλί περιοχές είναι έρημοι από τις οποίες σηκώνονται ανεμοθύελλες σκόνης, ενώ ο Άρης έχει και αρκετά βουνά, όπως ο Όλυμπος (το υψηλότερο όρος του ηλιακού μας συστήματος), καθώς και βαθιές χαράδρες που εκτείνονται για εκατοντάδες χιλιόμετρα.


Θυμάστε το Μύθο του Κάδμου;



Δίας

Ο πέμπτος κατά σειρά από τον Ήλιο πλανήτης και ο μεγαλύτερος όλων είναι ο Δίας. Ο Δίας είναι πραγματικά τεράστιος σε σύγκριση με τους υπόλοιπους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Ο Δίας θα μπορούσε να περιλάβει στο εσωτερικό του όλους τους άλλους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος. Η μάζα του είναι 318 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα της γης, και 2,5 φορές μεγαλύτερη του συνόλου των πλανητών και δορυφόρων. Ο όγκος του 1.318 φορές μεγαλύτερος από τον όγκο της Γης. Η μέση θερμοκρασία στον Δία είναι περίπου -110 βαθμοί κελσίου. Η ενέργεια που δέχεται από τον Ήλιο παρά το τεράστιό του μέγεθος είναι κατά πολύ μικρότερη, εξαιτίας της μεγάλης απόστασής του από αυτόν. Παρόλα αυτά όμως η μέση του θερμοκρασία είναι αρκετά μεγαλύτερη από ότι θα περίμενε κανείς. Όσο και αν ακούγεται παράξενο, ο Δίας παράγει την δική του ενέργεια την οποία και εκπέμπει. Η σύσταση του πλανήτη συνίσταται κυρίως από υδρογόνο (88%), ήλιο (11%) ενώ το υπόλοιπο 1% αποτελείται από αμμωνία, μεθάνιο, νερό, άνθρακα, αιθάνιο, κ.α..Ο Δίας περιστρέφεται πολύ γρήγορα γύρω από τον εαυτό του. Υπολογίζεται μία πλήρης περιστροφή ότι διαρκεί περίπου 9 ώρες και 50 γήινα λεπτά, ενώ κάνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Ήλιο σε περίπου 12 χρόνια. Ο Δίας διαθέτει 63 γνωστούς συνολικά δορυφόρους διαφόρων μεγεθών σε τροχιά γύρω του.


Ας θυμηθούμε...bigsofoulis.png


Ποιος ήταν ο πατέρας του Δία και ποια τα παιδιά του;



Ο Κρόνος (ή Χρόνος)

Ο Kρόνος είναι ο έκτος σε απόσταση από τον Ήλιο πλανήτης, με ελάχιστη απόσταση από τη Γη 1.190 εκατομμύρια χλμ. Είναι ο δεύτερος σε μέγεθος, μετά τον Δία, πλανήτης με ισημερινή διάμετρο περίπου 120.600 χλμ. και πολική διάμετρο μόνο 108.000 περίπου χλμ. Η ημέρα στον Κρόνο διαρκεί 10 ώρες και 39,5 περίπου λεπτά. Βρίσκεται όμως αρκετά μακριά από τον Ήλιο και έτσι η περιφορά του γύρω από αυτόν διαρκεί 29,5 περίπου γήινα χρόνια. Από τη Γη ο Κρόνος φαίνεται κιτρινωπός με σκουρότερες ζώνες και ταινίες παράλληλες με τον ισημερινό του. Η πυκνότητά του είναι εκπληκτικά μικρή (0,7 γραμμάρια στο κυβικό εκατοστό), μικρότερη και από την πυκνότητα του νερού. Αν βρισκόταν δηλαδή ένας ωκεανός νερού, αρκετά μεγάλος για να μπορεί να περιλάβει τον Κρόνο θα τον βλέπαμε να επιπλέει! Όπως και ο Δίας, ο Kρόνος είναι ένας αέριος γίγας, αποτελούμενος κυρίως από υδρογόνο, αναμιγμένο με ήλιο και ίχνη νερού, μεθανίου και αμμωνίας, σχηματίζοντας μια βαριά δηλητηριασμένη ατμόσφαιρα. Η θερμοκρασία στις κορυφές των νεφών του Κρόνου είναι περίπου -180 C. Ο πλανήτης απελευθερώνει δύο περίπου φορές μεγαλύτερη θερμότητα από εκείνη που δέχεται, γεγονός που δείχνει πως υπάρχει κάποια πηγή ενέργειας στο εσωτερικό του. O πλανήτης Kρόνος, θεωρείται ο «άρχοντας των δαχτυλιδιών», αφού το χαρακτηριστικό στοιχείο του είναι το σύστημα των δακτυλίων του, που είναι κάτι το ξεχωριστό για το Hλιακό μας Σύστημα. Υπάρχουν βέβαια περιορισμένοι δακτύλιοι και στους άλλους αέριους πλανήτες, οι οποίοι όμως δεν δημιουργούν το θαυμάσιο αυτό σύστημα που είναι και το μόνο ορατό από τη Γη, ακόμα και με μικρά ερασιτεχνικά τηλεσκόπια. Οι δακτύλιοι αποτελούνται από πάγο ή σωματίδια που είναι σκεπασμένα με πάγο. Κάθε δακτύλιος κινείται γύρω από τον Κρόνο στη δική του ανεξάρτητη τροχιά.


bigeksipnoula.pngΞέρετε ότι...


Ο Κρόνος είναι ο Τιτάνας Θεός του Χρόνου και των εποχών.

Τα λόγια του πατέρα του όμως επηρέασαν όλη τη ζωή του.

Θυμάστε ποια ήταν αυτά;



Ουρανός
Ο πλανήτης Ουρανός, έχει διάμετρο 51000 km περίπου, περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του σε 18 περίπου γήινες ώρες και περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο σε 84 γήινα χρόνια. H απόστασή του από τον Ήλιο είναι περίπου 2.870.000.000 km και έχει τον άξονα περιστροφής του σχεδόν παράλληλο στο επίπεδο της τροχιάς του γύρω από τον Ήλιο. Πιστεύεται ότι η αιτία για αυτό το παράδοξο είναι μια σύγκρουσή του με κάποιο άλλο μεγάλο πλανητικό σώμα, σύγκρουση που πιθανά έγινε στην πρώιμη ιστορία του πλανητικού μας συστήματος. Η μέση επιφανειακή του θερμοκρασία είναι -200 βαθμοί Κελσίου. Στον πλανήτη Ουρανό οφείλεται η ονομασία του χημικού στοιχείου Ουράνιο. Η ατμόσφαιρά του αποτελείται κυρίως από υδρογόνο και ήλιο. Το χρώμα του πλανήτη Ουρανού είναι γαλάζιο και ο λόγος είναι ότι το λίγο Μεθάνιο που υπάρχει στην ατμόσφαιρά του απορροφά το κόκκινο φως. Συνεχώς ανακαλύπτονται νέοι δορυφόροι αυτού του πλανήτη από παρατηρητήρια στη Γη. Οι δορυφόροι του Ουρανού παίρνουν τα ονόματά τους από τους ήρωες των θεατρικών έργων του Σαίξπηρ. Σήμερα είναι γνωστοί 27 δορυφόροι. Ένα άλλο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό αυτού του πλανήτη είναι ότι, όπως ο Κρόνος και ο Δίας, έχει ένα σύστημα λεπτών δακτυλίων. Οι δακτύλιοι αυτοί, που είναι τουλάχιστον 11, αποτελούνται από σωματίδια πετρώδους και ανθρακώδους σύστασης. Λόγω της απόστασής του από τη Γη, ο πλανήτης Ουρανός είναι δύσκολα ορατός με γυμνό μάτι. Με οπτικό τηλεσκόπιο, είναι ορατός σαν γαλαζοπράσινος δίσκος, και δεν είναι δυνατόν να δει κανείς λεπτομέρειες της επιφάνειάς του.


Ας θυμηθούμε...


Πώς δημιουργήθηκε ο Θεός Ουρανός στην ελληνική Μυθολογία.


Ποσειδώνας
Ο Ποσειδώνας είναι ο όγδοος κατά σειρά απόστασης από τον Ήλιο, πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος. Δεν είναι ορατός με γυμνό οφθαλμό.
Αν παρατηρηθεί με ισχυρό τηλεσκόπιο προσομοιάζει σε πράσινο δίσκο. Η διάμετρός του είναι περίπου 3,5 φορές μεγαλύτερη από αυτή της Γης, ενώ ο όγκος του είναι ίσος με 42 γήινους όγκους. Αντίθετα η πυκνότητα του είναι μικρή και για αυτόν τον λόγο η μάζα του είναι 17 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα της Γης. Περιβάλλεται από πυκνή ατμόσφαιρα που αποτελείται κυρίως από μεθάνιο και υδρογόνο, ακόμη και ήλιο. Ο εντυπωσιακότερος σχηματισμός στην επιφάνεια του πλανήτη είναι η Μεγάλη Σκοτεινή Κηλίδα στο νότιο ημισφαίριο. Στον Ποσειδώνα παρατηρήθηκαν τέσσερις δακτύλιοι, που αποτελούνται από παγωμένο μεθάνιο και από σωματίδια σκόνης που προέρχονται από θραύσματα συγκρούσεων. Επειδή τα υλικά αυτά δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα, μερικά τμήματα των δακτυλίων φαίνονται πιο λαμπερά από άλλα.


Θυμάστε ποιον δυσκόλεψε ο Ποσειδώνας στο ταξίδι της επιστροφής του;

Και όμως ο Πλούτωνας δεν είναι πλέον… πλανήτης!

Σύμφωνα με την απόφαση της 26ης συνόδου της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης στην Πράγα που ελήφθη στης 24 Αυγούστου, ο Πλούτωνας, κατατάσσεται πλέον στη νέα κατηγορία των πλανητών νάνων. Έτσι το ηλιακό μας σύστημα αποτελείται πλέον από 8 πλανήτες, 3 πλανήτες νάνους και χιλιάδες άλλα μικρότερα σώματα όπως αστεροειδείς και κομήτες.


Θυμάστε...

Ποιοι ήρωες κατέβηκαν στον Κάτω Κόσμο, στο οποίο βασίλευε ο Πλούτωνας και γύρισαν πίσω στη Γη ζωντανοί;




Βιβλιογραφία:

Brahic André, Τα παιδιά του Ήλιου Eξέλιξη και εξερεύνηση του ηλιακού συστήματος, Εκδόσεις Κάτοπτρο, 2002

Αθανάσιος Δ. Γκίκας, Ο κόσμος των Ελλήνων μαθηματικών
, Δήμος Λαμιέων, 2006

Guth Alan H.,
Το πληθωριστικό σύμπαν Αναζήτηση μιας νέας θεωρίας για τη δημιουργία του σύμπαντος, Εκδόσεις Γκοβόστη, 2001

Hawking Stephen, Το χρονικό του Χρόνου.
Από τη Μεγάλη Έκρηξη έως τις μαύρες τρύπες, Εκδόσεις Κάτοπτρο, 1996

http://www.astronomos.gr

http://www.noa.gr/