38 Μάρτυρες

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς θα αντιδρούσατε στο άκουσμα ή στη θέα ενός ανθρώπου που έχει ανάγκη τη βοήθειά σας;

Στις 13 Μαρτίου 1964 στις 3:20 π.μ., στο προάστιο Queens της νέας Υόρκης, μια 20χρονη γυναίκα, επιστρέφοντας στο σπίτι από τη δουλειά της, μαχαιρώθηκε επανειλημμένα. Ο επιτιθέμενος έφυγε και ξαναγύρισε μαχαιρώνοντάς την πάλι, μέχρι να την αφήσει νεκρή. Το σώμα της βρέθηκε μέσα σε μια λίμνη αίματος στην είσοδο του συγκροτήματος διαμερισμάτων τους το επόμενο πρωί. Σύμφωνα με την έρευνα της αστυνομίας, οι μάρτυρες δεν άκουσαν τι συνέβη, κοιμόντουσαν βαθιά, ή όσοι άκουσαν κάποιο θόρυβο θεώρησαν πως ήταν ένα μικρό καβγαδάκι μεταξύ ερωτευμένων και δεν υπήρχε λόγος να παρέμβουν. Οι απεγνωσμένες κραυγές της ξύπνησαν 38 ανθρώπους. 38 μάρτυρες του συμβάντος. Και όμως κανείς από αυτούς, δεν αντέδρασε… 38 μάρτυρες οι οποίοι δεν έκαναν απολύτως τίποτα για να την βοηθήσουν.

Γιατί κανείς δε βοήθησε την κοπέλα; Γιατί όλοι φοβούνται να εμπλακούν στην υπόθεση τόσο, που αγνόησαν το θύμα και το θύτη;

Η συγκλονιστική αυτή ιστορία, σόκαρε πολλούς ανθρώπους, επιστήμονες, ερευνητές αλλά και καλλιτέχνες, και τους οδήγησε να αντιδράσουν. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι John Darley και Bibb Latane διεξήγαγαν μια σειρά από ερευνητικές μελέτες για να δουν ποιοι παράγοντες ευθύνονται για τις αντιδράσεις των ανθρώπων, ενώ οι άνθρωποι της τέχνης θέλοντας να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο, μετέφεραν την ιστορία ο Didier Decoin σε νουβέλα και ο Luca Belvaux σε ταινία, η οποία κέρδισε το Βραβείο Καλύτερου Σεναρίου στα Magritte Awards. Στη δική τους δραματοποιημένη εκδοχή, όλοι οι μάρτυρες έχουν μία κατάλληλη δικαιολογία για to πως δεν άκουσαν τίποτα, ενώ οι αρχές δεν σκαλίζουν περισσότερο την ιστορία. Όταν όμως μία δημοσιογράφος αποφασίζει ότι πρέπει να διαλευκάνει την υπόθεση, καθώς της φαίνεται αδύνατον ότι κανείς δεν έχει ακούσει τίποτα και όταν ένας εκ των ενοίκων αποφασίζει ότι πρέπει να μιλήσει στην αστυνομία, και να πει τα όσα είδε και όσα άκουσε, όλα αλλάζουν.

"- Μπορούν να διωχθούν 38 άτομα που αμέλησαν να βοηθήσουν μια κοπέλα που κινδύνευε; Η δίκη θα γίνει στα ΜΜΕ και όχι στο δικαστήριο. Θα γίνει λιντσάρισμα. Όλη εκείνη η γειτονιά θα υποφέρει. Όσοι ζουν εκεί. Ακόμη κι όσοι έλειπαν. Θα είναι μια τηλεοπτική Χιροσίμα. Στον κόσμο θα μείνει μόνο ένα πράγμα: Πως αν 38 άτομα δεν έκαναν τίποτα, τότε όλοι μπορούν να μην κάνουν τίποτα. Ένας μάρτυρας που δεν μιλά είναι κάθαρμα. Αν είναι 38, είναι όλοι τους καθάρματα. Δε λειτουργεί ως παράδειγμα. Δε θα προχωρήσω στη δίωξή τους. Είναι ζήτημα δημόσιας τάξης. Κανείς δε θέλει να καταδικάσει, μόνο να καταλάβει. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα να καταλάβει κανείς.

- Αν δεν κρίνει κανείς, δε θα υπάρχει δυνατότητα να καταλάβουμε κύριε εισαγγελέα.

- Θέλετε δίκη; Από σας εξαρτάται. Δημοσιεύοντας το άρθρο σας υποχρεούμαι να προβώ σε ανακρίσεις. Και τι θα αποδειχθεί; Ότι το 1/3 του κόσμου παίρνει ηρεμιστικά που τους καθιστά αδύνατους να αντιδράσουν σε οτιδήποτε, ότι πιθανόν, το ¼ των μαρτύρων δεν εκτίμησε σωστά την υπόθεση και κυρίως, ότι ο κόσμος είναι δειλός και αδιάφορος. Σπουδαία ανακάλυψη. Θα τους δείτε να ντρέπονται, να δίνουν βαρετές εξηγήσεις, προσπαθώντας να πείσουν κυρίως τον εαυτό τους. Τι να καταλάβετε; Την ανθρώπινη ψυχή; Δεν πρόκειται να καταλάβετε κάτι περισσότερο. Δε θα καταλάβετε γιατί κανείς δεν έκανε κάτι εκείνη τη νύχτα. Πιστέψτε με. Κανείς δεν θα καταλάβει."

Απόσπασμα από την ταινία 38 Temoins

Ποιοι μπορεί να είναι οι λόγοι που οδήγησαν τους φιλήσυχους αυτούς ανθρώπους στο να αντιδρούν με τρόπους που δεν είναι αναμενόμενοι;

Οι ψυχολόγοι John Darley και Bibb Latane κατέληξαν σύμφωνα με τις μελέτες τους, πως η παρέμβαση ενός ανθρώπου που παρίσταται σε ένα γεγονός, ακολουθεί μια σειρά βημάτων:

*Εντοπισμός του θύματος: Για να παρέμβει κάποιος, θα πρέπει να ακούσει ή να δει το γεγονός και να αντιληφθεί τον κίνδυνο.

*Ερμηνεία της κατάστασης: Το ίδιο το γεγονός, μπορεί να ερμηνευθεί ως επείγον ή μη επείγον από το άτομο. Παρατηρήθηκε μάλιστα, πως όταν υπάρχει αντιπαράθεση ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα, οι άνθρωποι επιλέγουν να μην παρέμβουν, κυρίως επειδή την ερμηνεύουν ως ένα γεγονός ανάμεσα σε ένα ζευγάρι.

*Ανάληψη προσωπικής ευθύνης: Αντίθετα από ότι κάποιος θα περίμενε, όταν ο αριθμός των παριστάμενων αυξάνεται, η πιθανότητα να παρέμβει κάποιος από αυτούς μειώνεται. Καθώς ο αριθμός των μαρτύρων αυξάνεται, υπάρχει «διασπορά ευθύνης», η ευθύνη δηλαδή του καθενός σαν άτομο μειώνεται.

*Απόφαση για τον τρόπο δράσης: Η απόφαση για το αν θα δράσει κάποιος, εξαρτάται εν μέρει από το κατά πόσο νιώθει ικανός να το κάνει. Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που επιδρούν, όπως η σκέψη του τι άλλο θα μπορούσε να κάνει αν όχι αυτό για το οποίο δε θεωρεί ικανό τον εαυτό του –π.χ. στην συγκεκριμένη περίπτωση θα μπορούσε κάποιος από τους μάρτυρες να καλέσει την αστυνομία από το τηλέφωνο, χωρίς να εμπλακεί άμεσα- το συναίσθημα συμπόνιας που θα νιώσει, αλλά και η προσωπική του θέληση να προσφέρει βοήθεια.

*Ανάληψη δράσης: Γιατί κανένας από τους μάρτυρες του εν λόγω γεγονότος δεν κάλεσε την αστυνομία; Σύμφωνα με τον Abraham Maslow, οι άνθρωποι κινητοποιούνται περισσότερο από την ανάγκη για ασφάλεια παρά από την ανάγκη για αυτοεκτίμηση. Ίσως γι’ αυτό οι μάρτυρες δεν ήθελαν να παρέμβουν με κανένα τρόπο. Για να μην θέσουν τον εαυτό τους με κανένα τρόπο σε κίνδυνο, ακόμα και αν αυτό μειώνει την αυτοεκτίμησή τους ή την εικόνα τους.

Αυτό όμως που ίσως σοκάρει περισσότερο κι από το ίδιο το θλιβερό αυτό γεγονός, είναι η αντίδραση των μαρτύρων απέναντι σε αυτούς που επέλεξαν να βοηθήσουν έστω και αργά στη διαλεύκανση της υπόθεσης. Ποιοι είναι οι λόγοι που μπορεί να τους οδήγησαν σε μια τόσο απροσδόκητη συμπεριφορά, απέναντι στη δημοσιογράφο που ενδιαφερόταν τόσο για το θύμα, αλλά κυρίως απέναντι στο μάρτυρα που επέλεξε να μιλήσει και να πει τι πραγματικά άκουσε με σκοπό να βοηθήσει όσο μπορεί στην ανεύρεση του ενόχου;

Ο ρόλος του ανθρώπου στη σύγχρονη μεγαλούπολη, η αποξένωση και η ευθύνη όχι μόνο για ό,τι πράττουμε, αλλά και για το τι θα μπορούσαμε να κάνουμε μα εθελοτυφλούμε, ο θυμός απέναντι σε ό,τι απειλεί την ηρεμία μας, ακόμα και αν αυτό είναι θέμα ζωής ή θανάτου, είναι κάποια από τα πιο σημαντικά ερωτήματα που κυριαρχούν μέσα μας, στο άκουσμα τέτοιων γεγονότων.

Και φυσικά, το μεγαλύτερο ερώτημα που θέτουμε στον εαυτό μας… αν ήμουν εγώ μάρτυρας τι θα έκανα;

Βιβλιογραφία

Buss, D.M. (1994) Individual differences in mating strategies. Behavioral and Brain Sciences 17:581.

Kersting, K. (2004) High hopes and happy homes. Journal of Personality and Social Psychology, 86, No.5.:41.

Μαράτου Αλιμπράντη, Λ. (1999) "Διαγενεακές σχέσεις στη σύγχρονη εποχή: Θεωρήσεις, τάσεις, πρακτικές. Συγκριτική επισκόπηση". Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τομ. 98-99

Gustave Le Bon (1997) Ψυχολογία των μαζών, Εκδότης ΖΗΤΡΟΣ